Εποχή του λίθου στην Ελλάδα
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
- Περισσότερα στοιχεία σχετικά με την εποχή του λίθου στην Ελλάδα στα λήμματα: παλαιολιθική Ελλάδα, μεσολιθική Ελλάδα, νεολιθική Ελλάδα
Με τον όρο εποχή του λίθου στην Ελλάδα εννοούμε μια μεγάλη σε διάρκεια περίοδο, που ξεκινά από την πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στον Ελληνικό γεωγραφικό χώρο και φτάνει μέχρι τη διάδοση της μεταλλουργίας και την επικράτηση του χαλκού οπότε ξεκινά η εποχή του χαλκού για την Ελλάδα.
Χρονολόγηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η εποχή του λίθου χωρίζεται σε τρεις περιόδους, ανάλογα με την εξέλιξη των λίθινων εργαλείων που έρχονται στο φως από τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Για την Ελλάδα ειδικά, η χρονολόγηση αυτών των περιόδων, με βάση τις λιγοστές οπωσδήποτε ραδιοχρονολογήσεις δειγμάτων από θέσεις αυτής της περιόδου, είναι συμβατικά:
- παλαιολιθική περίοδος: από περίπου 40000 π.Χ. – περίπου 10000 π.Χ.
- μεσολιθική περίοδος: από περίπου 10000 π.Χ. – περίπου 6500 π.Χ.
- νεολιθική περίοδος: από περίπου 6500 π.Χ. – περίπου 3000 π.Χ.
Η χρονολόγηση αυτών των περιόδων δεν είναι αυστηρή και ίσως αλλάξει καθώς νέα στοιχεία ανακαλύπτονται με τις έρευνες των ειδικών.
Συνοπτική παρουσίαση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τα όρια ανάμεσα στις τρεις περιόδους που χωρίζεται παραδοσιακά η εποχή του λίθου δεν είναι αυστηρά καθορισμένα και αλλάζουν από μελέτη σε μελέτη και από μελετητή σε μελετητή. Μόνο η τελική περίοδος η νεολιθική, που σημαδεύει την κοινωνική οργάνωση του ανθρώπου σε οικισμούς, είναι πιο εύκολα διακριτή και αναγνωρίσιμη. Παρόλα αυτά, ο χωρισμός αυτός είναι πρακτικός και βοηθά πολύ στην ταξινόμηση των ευρημάτων και την παρουσίαση της περιόδου.
Παλαιολιθική περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι διαφωνίες των επιστημόνων ως προς τη χρονολόγηση του αρχαιότερου ανθρωπολογικού ευρήματος του ελληνικού χώρου, μέχρι στιγμής, του ανθρώπινου κρανίου και τμημάτων σκελετού από το σπήλαιο των Πετραλώνων Χαλκιδικής, επιβάλλουν τον αναγκαστικό παραγκωνισμό του από οποιαδήποτε αξιολόγηση σαν αμφιλεγόμενο.
Οι αρχαιότερες αρχαιολογικές μαρτυρίες ανάγουν την πρώτη κατοίκηση στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο στην παλαιολιθική περίοδο, που σύμφωνα με τις λίγες ραδιοχρονολογήσεις που υπάρχουν σήμερα, ξεκινά συμβατικά περίπου το 40000 π.Χ. Τα ευρήματα για αυτή την περίοδο είναι περιορισμένα, συνήθως επιφανειακά, μια και η έρευνά της βρίσκεται στα πρώτα βήματα, με αποτέλεσμα να μην είναι σχεδόν τίποτα γνωστό για τον παλαιολιθικό πληθυσμό της χώρας.
Μεσολιθική περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 10000 π.Χ. ξεκινά συμβατικά για τον ελληνικό χώρο η ελάχιστα ερευνημένη και μελετημένη επιπαλαιολιθική ή μεσολιθική περίοδος. Πολύ νωρίς, ήδη από την 11η χιλιετηρίδα π.Χ., τεκμηριώνεται από τα ευρήματα από το σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας η στροφή του πληθυσμού προς το Αιγαίο για ψάρεμα και εισαγωγή οψιανού από τη Μήλο, επιβεβαιώνοντας τους στενούς δεσμούς του με τη θάλασσα από πολύ πρώιμο στάδιο.
Νεολιθική περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μέχρι την έναρξη της νεολιθικής περιόδου (με τα έως τώρα γνωστά δεδομένα περίπου στα μέσα της 8ης χιλιετίας π.Χ.), η κατοίκηση στις διάφορες θέσεις που έχουν εντοπιστεί είναι σταθερή αλλά εποχιακή και δεν μπορούμε να μιλάμε για μόνιμους οικισμούς. Αν και η κατοίκηση σε μερικές από τις θέσεις αυτές έχει τεκμηριωθεί ότι συνεχίζεται και κατά τη νεολιθική περίοδο, το τοπίο αλλάζει τώρα δραστικά και ιδρύονται σε όλη την Ελλάδα πολυάριθμοι μεγαλύτεροι ή μικρότεροι νέοι οικισμοί.
Κατά τη νεολιθική περίοδο αναπτύσσεται στην Ελλάδα σημαντικός πολιτισμός, που δείχνει μια συνεχή εξέλιξη αλλά και τοπικό χαρακτήρα και μπορούμε να διακρίνουμε αυτόνομους πολιτισμούς κατά γεωγραφική περιφέρεια (Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Κρήτη κλπ.), και κατά οικισμό (Σέσκλο, Διμήνι, Ραχμάνι, Λάρισα κλπ.). Από τα αρχαιολογικά ευρήματα σκιαγραφείται ένας πολιτισμός που με τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους οικισμούς εξαπλώνεται σε όλο τον Ελληνικό χώρο και που αποκτά ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά που τον διαχωρίζουν από σύγχρονους βορειότερους και ανατολικότερους πολιτισμούς, αν όχι από την αρχή τουλάχιστον προς το τέλος της περιόδου.
Το τέλος της νεολιθικής εποχής στην Ελλάδα σημαδεύεται από την εμφάνιση των μετάλλων και της μεταλλουργίας. Δεν πρόκειται για διαδεδομένη χρήση του μετάλλου (αυτό θα συμβεί την επόμενη μεγάλη περίοδο, την εποχή του χαλκού) αλλά για τις πρώτες προσπάθειες παραγωγής και χρήσης χάλκινων αντικειμένων. Για τον λόγο αυτό πολλοί μελετητές αποσπούν το τελευταίο κομμάτι της νεολιθικής στην Ελλάδα και το αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα, σαν Χαλκολιθική περίοδο του Ελληνικού χώρου.
Αξιολόγηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πρέπει να τονιστεί από την αρχή ότι οι γνώσεις μας για μια τόσο μακραίωνη περίοδο είναι άνισες και αποσπασματικές. Η περισσότερο γνωστή περίοδος είναι η νεολιθική, που είναι η νεότερη και μικρότερη σε διάρκεια. Αυτό συμβαίνει γιατί η έρευνα για την πρώιμη εποχή του λίθου βρίσκεται στα πρώτα της βήματα στην Ελλάδα, πράγμα που οφείλεται κυρίως σε δύο λόγους:
- στη λάμψη και τη δόξα της κλασσικής Ελλάδας, που δίκαια καταξιώθηκε από πολύ νωρίς (ευρωπαϊκός διαφωτισμός, Αναγέννηση), ήταν αδύνατο να αντέξει οποιοδήποτε πρώιμο ουσιαστικό ενδιαφέρον για την εποχή του λίθου και μόνο μετά την έρευνα της εποχής του χαλκού και την ανακάλυψη των λαμπρών της πολιτισμών στον ελληνικό χώρο (μινωικός, αιγαιακός, μυκηναϊκός), τέθηκε επιτακτικά το ερώτημα για το τι προηγήθηκε στην Ελλάδα.
- η εξέλιξη του πολιτισμού στην εποχή του λίθου είναι μια αργή και πολύχρονη διαδικασία. Αναφερόμαστε σε μια περίοδο που ο άνθρωπος είναι κυνηγός και τροφοσυλλέκτης για χιλιετηρίδες ολόκληρες, οργανωμένος σε μικρές ομάδες των είκοσι πάνω κάτω ατόμων και τα μόνα κατάλοιπα που έχουν φτάσει μέχρι τη σύγχρονη εποχή από τις όποιες δραστηριότητές του είναι κατά βάση τα εργαλεία του (κάποιες κατεργασμένες πέτρες αναγνωρίσιμες μόνο από το μάτι του ειδικού). Ζει σε σπήλαια ή βραχοσκεπές, κανένα από τα πολιτισμικά ή πολιτιστικά στοιχεία της περιόδου δεν προκύπτει αβίαστα από τα ευρήματα και μόνο εικασίες μπορούν να διατυπωθούν για την όποια ‘κοινωνική’ του οργάνωση. Μόνο προς το τέλος της εποχής του λίθου, τη νεολιθική εποχή, που οργανώνεται σιγά σιγά σε οικισμούς και αναπτύσσει (γεωργοκτηνοτροφική) οικονομία τα ίχνη του γίνονται πιο προσπελάσιμα.
Από τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν προκύπτουν στοιχεία για τη γλώσσα, τη θρησκεία ή άλλα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, για τους πληθυσμούς της εποχής του λίθου στην Ελλάδα. Φαίνεται όμως, όπως επισημαίνουν πολλοί μελετητές, ότι ήδη από αυτήν την περίοδο μπαίνουν οι βάσεις για τη δημιουργία των λαμπρών πολιτισμών της εποχής του μετάλλου αλλά και της πρώιμης ιστορικής περιόδου.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Από το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού: http://www.fhw.gr/chronos/01/gr/index.html
Προτεινόμενη βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Θεοχάρη Δημητρίου Ρ., Νεολιθική Ελλάς, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1973
- Θεοχάρη Δημητρίου Ρ., Νεολιθικός Πολιτισμός, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Β'εκδ., Αθήνα, 1989
- Ασλάνη Ιωάννη, Η προϊστορία της Μακεδονίας , εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, τ.Α' Η νεολιθική εποχή , 1992, ISBN 960-7262-53-0, SET ISBN 960-7262-52-2
- Treuil R., Darque P., Poursat J.-Cl., Touchais G., Οι πολιτισμοί του Αιγαίου , εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1996, ISBN 960-354-023-4
- Συριόπουλου Κωνσταντίνου Θ., Η προϊστορική κατοίκησις της Ελλάδος και η γέννεσις του Ελληνικού έθνους, [Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις αρχαιολογικής εταιρείας, αριθμ. 139], Αθήνα, τ. Α', 1994, τ. Β', 1995, ISBN 960-7036-42-5