Άρθρα του Εξοχότατου Πρέσβυ, διακεκριμένου Έλληνα λογοτέχνη Χρίστου Κοντοβουνίσιου

Αγαπητοί φίλοι,

Είμαστε στην ιδιαίτερα ευχάριστη θέση να σάς παραθέσουμε άρθρο του Εξοχότατου Πρέσβυ, διακεκριμένου Έλληνα λογοτέχνη και εκλεκτού φίλου του Κ.Ε.Π, Χρίστου Κοντοβουνίσιου για τους Ρώσους Φιλέλληνες ποιητές, εκπροσώπου του κινήματος των Δεκεμβριστών. ‌

 

``ΔΕΚΕΜΒΡΙΣΤΕΣ``

ΟΙ ΡΩΣΟΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟ 1821

 

Ήταν το 1997,υπηρετώντας στην ελληνική πρεσβεία στο Κίεβο της Ουκρανίας,με παράλληλη διαπίστευση στη Μολδαβία, ενετάλην από το ΥΠΕΞ,να μεταβώ στο Κισινιόφ και να επιδώσω μήνυμα της ελληνικής κυβέρνησης και ενημερώσω το μολδαβικό ΥΠΕΞ για σοβαρό Ευρω-βαλκανικό πολυμερές θέμα.Εκεί συνάντησα/γνώρισα τη μεγάλη Ουκρανή  ελληνίστρια, Ναταλία Κλιμένκο,καθηγήτρια ελληνικής γλώσσας και πολιτισμού στο πανεπιστήμιο του Κισινιόφ,η οποία μου μίλησε(είχα μια αμυδρή εικόνα του θέματος)για τους ``Δεκεμβριστές`` λογοτέχνες της τσαρικής Ρωσίας,περί τα 1818-25.

Εν προκειμένω ,πρέπει να παραδεχθούμε ότι ,στη σύγχρονη νεοελληνική ιστορική και γραμματολογική συνείδησή μας ,έχουμε ταυτίσει την έννοια του φιλελληνισμού της εποχής εκείνης με κινήσεις και πράξεις έμπρακτης αγάπης και αφοσίωσης προς την Ελλάδα, από άτομα ή οργανώσεις σε χώρες όπως οι,Γαλλία,Αγγλία,Γερμανία,Ιταλία κ.α αλλά όχι τόσο στη Ρωσία. 

Με άγγιξε το θέμα, το έψαξα και διαπίστωσα ότι και αυτό ήταν ακόμα μια ιστορική έκφραση φιλίας και πνευματικής/ομόδοξης συγγένειας, μεταξύ ρώσων και ελλήνων το οποίον και παρουσιάζω συνοπτικά και με αδρές γραμμές στο φίλο αναγνώστη.   

Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΤΣΑΡΙΚΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ( 1818-25)

Φεουδαρχισμός,νεποτισμός και διαφθορά χαρακτήριζε τη κοινωνική,πολιτική και οικονομική ζωή της Ρωσίας στις αρχές του 19^ου αιώνα.Δυστυχώς,οι νέες ιδέες,αλλαγές και ανατροπές της γαλλικής επανάστασης είχαν βρει κλειστές πόρτες στη τσαρική, με- σαιωνικά   οργανωμένη κοινωνία.

Η δουλοπαροικία,η υποχρεωτική στρατολόγηση,η πολιτική ανελευθερία,η έλλειψη συντάγματος,να επισημάνουμε μερικά,ήταν βασικοί λόγοι και αιτίες για την ανατροπή του συστήματος.Η σταδιακή αστικοποίηση της κοινωνίας  συνέβαλε τα μέγιστα στην ωρίμανση των κοινωνικο-πολιτικών αλλαγών και στην αμφισβήτηση της καθεστηκυίας τάξης.Φορείς και εκφραστές αυτών των κυοφορούμενων αλλαγών θα ήταν μεμονωμένοι φωτισμένοι λόγιοι,κοσμοπολίτες διανοούμενοι,αξιωματικοί που είχαν ταξιδεύσει στη Δ.Ευρώπη και γενικά άνθρωποι των τεχνών και γραμμάτων που είχαν μπολιασθεί με τις φιλελεύθερες ιδέες του ευρωπαϊκού διαφωτισμού.

Στο πνεύμα αυτό της κοινωνικο/πολιτικής ανανέωσης,γεννήθηκε και αναπτύχθηκε το πρώτον στην Αγία Πετρούπολη,το κίνημα των Δεκεμβριστών,το οποίον αργότερα μετασχηματίσθηκε και συγκροτήθηκε σε μυστικές ενώσεις στη Β.και Ν. Ρωσία με την ονομασία,Ένωση της Σωτηρίας ή το Κοινό Καλό(1818).

Οι Δεκεμβριστές ήταν ρώσοι λόγιοι ,λογοτέχνες-ποιητές, ευρωπαϊστές ,με κλασική παιδεία , προέρχονταν και ανήκαν στη τάξη των ευγενών και διακατέχονταν από τη θέληση και την ιδέα να ανατρέψουν τη δομή της φεουδαρχικής τσαρικής Ρωσίας. Η επαναστατική τους δράση άρχισε και εκδηλώθηκε στην Αγία Πετρούπολη,στις 14 Δεκεμβρίου,1825,προσπαθώντας δυναμικά να εμποδίσουν την ορκωμοσία του νέου Τσάρου Νικόλαου Β`με τη συμμετοχή χιλιάδων λαού και στρατιωτών ,αλλά δυστυχώς ,λόγω οργανωτικών τακτικών λαθών της ηγεσίας των εξεγερθέντων,το εγχείρημα απέτυχε ολοσχερώς .Ως εικός ,ακολούθησε μεγάλη κλίμακα αντιποίνων κατά των Δεκεμβριστών ,με συλλήψεις,εκτελέσεις,απαγχονισμούς και πολυετείς εξορίες στη Σιβηρία και άλλα μέρη της Ρωσίας.

Το κίνημα των Δεκεμβριστών άφησε την ιστορική και πολιτική του παρακαταθήκη στη Ρωσία,την οποία αξιολόγησε ο Λένιν ,χρόνια μετά, τονίζοντας ότι οι  ``Δ`` απετέλεσαν την αρχή του επαναστατικού κινήματος στη Ρωσία.        

 ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821 ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Ως είναι γνωστόν,συγχρόνως με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας στην Οδησσό το 1814 αλλά και πολύ πριν,  είχε αναπτυχθεί και εδραιωθεί ένα ισχυρό φιλελληνικό ρεύμα που διαπερνούσε όλα τα κοινωνικά στρώματα της οργανωμένης Δ.Ευρώπης.Το ρεύμα αυτό ενισχύθηκε έτι περαιτέρω με την έναρξη του επαναστατικού αγώνα στην Ελλάδα,το 1821 μάλιστα με υψηλού συμβολισμού συγκεκριμένων πράξεων,πολιτικού,στρατιωτικού

πολιτιστικού κ.α χαρακτήρα,οποίες υλοποιήθηκαν από μεμονωμένους φιλέλληνες ή οργανώσεις  του εξωτερικού.Δεν είναι του παρόντος και δεν διαφεύγει της προσοχής μας ότι υπήρξαν και άλλοι στρατηγικοί ευρωπαϊκοί λόγοι, ιδιοτελών πολιτικών θεωρήσεων της εποχής εκείνης ,που επέβαλαν τη στήριξη του αγώνα ,καθόσον έτσι αποδυνάμωναν περαιτέρω ``το Μεγάλο Ασθενή``.

Μέσα σ`αυτό το θετικό κλίμα ,ήταν φυσικό η επανάσταση του 1821 να γίνει δεκτή και να εμπνεύσει τους φιλελεύθερους διανοούμενους ρώσους και ιδιαίτερα τα μέλη του νεογέννητου κινήματος των Δεκεμβριστών,ποιητές και συγγραφείς  με χαρακτηριστικό τρόπο εκφράσθηκαν υπέρ και ύμνησαν τις ηρωικές πράξεις των ελλήνων αγωνιστών.

Η δε κυρίαρχη τότε ,στη Ρωσία,ρομαντική αντίληψη της κλασικής ελληνικής ποιητικής έκφρασης ,αποκτούσε στους κύκλους των ποιητών και λογίων αποκαλυπτικές διαστάσεις που μεταφράζονταν σε ανοικτή υιοθέτηση και συμπαράταξη με την εθνική επανάσταση.

Από την άλλη πλευρά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ,υπό την πίεση της Ιεράς Συμαχίας,ο Τσάρος Αλέξανδρος δεν προχώρησε αμέσως ανοικτά να υποστηρίξει την Ελλάδα και είχε θέσει υπό ``παρακολούθηση` `ενέργειες και κινήσεις εμφανώς προκλητικές υπέρ της επαναστατημένης Ελλάδος.Παρά ταύτα,το ομόδοξο και η σε μεγάλο βαθμό κοινή ιστορική πορεία,ρώσων και ελλήνων,δημιούργησαν θετικό πνεύμα στο κόσμο ,αλλά και στην Ανώτατη Διοίκηση ,που αργότερα εκφράσθηκε με άμεση έμπρακτη συμμετοχή στην αίσια κατάληξη του αγώνα και τη δημιουργία του ελληνικού Κράτους.    

   ΟΙ ΔΕΚΕΜΒΡΙΣΤΕΣ ΚΑΙ Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Ο σπόρος του φιλελληνισμού στη Ρωσία πάντα ήταν ζωντανός και περίμενε τις κατάλληλες ,συγκυριακά ,συνθήκες να ανθίσει και καρποφορήσει ,όπως με τα ορλωφικά ,με μορφές και εκφάνσεις της ορθοδοξίας ,με την βυζαντινολατρεία ,την αγιοποίηση των κλασικών μορφών και με άλλες εικόνες πνευματικής ταύτισης ή συγγένειας, με ό,τι ελληνικό ή ελληνοπρεπές.

  Η επανάσταση του 1821 ήταν πάλι ο κατάλληλος χώρος και χρόνος να εκδηλωθεί η ιστορική ανταπόκριση του ρωσικού λαού και ιδιαίτερα των πνευματικών ταγών του ,που στη προκειμένη κατάσταση ,θα την εξέφραζε το κίνημα των Δεκεμβριστών.

  Τα μεγάλα ονόματα της ρωσικής διανόησης και ποίησης της εποχής εκείνης ,με κάθε τρόπο ύμνησαν την επανάσταση ,φροντίζοντας συγχρόνως να εξουδετερώσουν οποιαδήποτε πιθανή σύνδεση των θέσεών των ,με τις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις.

  Συναφώς ,θα πρέπει να σημειωθεί με ιστορική αντικειμενικότητα ,χωρίς αυτό να μειώνει την ιδιαιτερότητα του θέματος ,ότι η φιλελληνική ποίηση δεν ήταν εύκολα προσιτή στο πολύ κόσμο ,καθόσον τα ποιήματα και τα άλλα έργα ,κυκλοφορούσαν ως χειρόγραφα και σε περιορισμένο  αριθμό αντιτύπων.

  Στο επίκεντρο του ρωσικού φιλελληνισμού ήταν ,πριν και μετά την επανάσταση ,ο μεγάλος Αλεξάντρ Πούσκιν(1799-1837) .Λόγω των φιλελεύθερων γενικά ιδεών του εξορίσθηκε από το Τσάρο,το1820 στο Καύκασο και μετά στο Κισινιόφ της Μολδοβλαχίας.Εκεί συνδέθηκε με ιδιαίτερους δεσμούς με τους επικεφαλής της ακμάζουσας ελληνικής κοινότητας όπως,τον Α.Υψηλάντη,τον Κ.Κατακουζηνό,το Μ.Σούτσο και άλλους επιφανείς φιλικούς και στην Οδησσό και παρακολούθησε στενά τις εξελίξεις του επαναστατικού αγώνα.Με συχνές επιστολές και προσωπικά μηνύματα ενημέρωνε τα άλλα μέλη των ``Δ`` και τους παρότρυνε να βοηθούν την Ελλάδα με όποιο τρόπο μπορούσαν,ενώ τα φλογερά του ποιήματα παραμένουν παρακαταθήκη πνευματικής αφοσίωσης και αναγνώρισης.Όπως ,ενδεικτικά:``Πιστή Ελληνίδα μου μη κλαις``…``Ελευθερία σε σένα εμπρός``…``πάλι από τη δόξα έχουμε στεφανωθεί``και άλλα πολλά.Συναφώς,έχει ενδιαφέρον να τονίσουμε ότι η στενή του σχέση με τον Ι.Καποδίστρια και η μεσολάβησή του, στον Τσάρο, τον ``γλίτωσε``από την επώδυνη και ίσως μοιραία εξορία στα βάθη της Σιβηρίας,όπως έγινε με  άλλους Δεκεμβριστές.

   Ιδιαίτερη πνευματική και ψυχολογική αίσθηση προκάλεσε στους ``Δ`` η μορφή και η αυτοθυσία του Βύρωνα στο Μεσολόγγι το 1824,που τον μεταμόρφωσε ,στα μάτια των Δεκεμβριστών, σε αρχαίο σύμβολο κάλους ,θάρρους ,ύφους και ποιητικής τελειότητας.

   Τα επιφανή στελέχη στην Α. Πετρούπολη και αλλού συνέχισαν παρά τα περιοριστικά μέτρα εναντίον των ,να ενθαρρύνουν το φιλελληνικό ρεύμα και πνεύμα στη Ρωσία ,μέχρι και επέκεινα του 1825,όταν η εξέγερσή των πνίγη στο αίμα και πολλά στελέχη εξουδετερώθηκαν ,φυσικώ τω τρόπω ή άλλως .Εν προκειμένω,αξιοσημείωτο είναι ,ότι πολλοί από τους``Δ``που μαρτύρησαν ή εξορίσθησαν ,ήταν συμμαθητές στο λύκειο Τσάρσκογιε Σέλο τηςΑ.Πετρουπολης.Σταχυολογούμε ενδεικτικά:

   Ο αρχηγός των ``Δ`` Κόντρατ Ριλέγεφ(1795-1826),σκοτώθηκε κατά την εξέγερση ,ύμνησε τον Βύρωνα,με ποιήματα όπως ``ο ΄θάνατος του Μπάυρον…η ελληνική ωδή…κ.α``, ενώ ο Βίλχελμ Κιουχελμπέκερ(1797-1846) ,διπλωμάτης στο Παρίσι το 1821,έδινε διαλέξεις και έγραφε άρθρα και ποιήματα ``ελληνικό τραγούδι…Αχάτης κ.α`` και απετράπη τη τελευταία στιγμή από την οικογένειά του, να μη πάρει το δρόμο για την Ελλάδα και γίνει ο πρόδρομος του Βύρωνα .Ξεχωριστή ήταν η συμβολή του ελληνικής καταγωγής(η μάνα του από τη Ζάκυνθο)Βασίλη Καπνίστ(1768-1833) ,που έζησε και έδρασε στην Οδησσό ,όπου ως ποιητής και δραματουργός έγραφε και παρότρυνε τους ρώσους να βοηθήσουν την επαναστατημένη Ελλάδα ``ωδή στη σκλαβιά…αιχμάλωτος έλληνας κ.α``.

  Μεγάλη και η προσφορά του Φιοντόρ Γκλίνκα(1786-1880),που έπλεξε αισθαντικά ,αλλά και παραδειγματικά στο επικό ποίημά του ``πολεμικό θούριο των ελλήνων `` το τρίπτυχο της ελληνικής ιστορίας(παρελθόν-αιώνες σκλαβιάς-ανάσταση).Με το δικό του τρόπο ο Βλαδίμηρος Ραγέφσκι(1795-1872),αν και φυλακισμένος στην Α.Πετρούπολη για ανατρεπτική δράση(1822),με ανοικτή επιστολή του ``προς τους φίλους στο Κισινιόφ`` ,προτρέπει όλους να φωτισθούν από το εωθινό φως της ελληνικής επανάστασης,ενώ ο Π.Κατένιν(1792-1856) που επέζησε των διώξεων του 1826 ευρισκόμενος σε εξορία,τραγούδησε αργότερα τη σύσταση του ελληνικού κράτους, το 1830,με το ποίημα ``ο Ποιητής και η Μούσα``.

  Υπάρχει μια πλειάδα ακόμα εκλεκτών ποιητών που χρωμάτισαν την εποχή τους και πλουτήσαν το πάνθεον των ρώσων φιλελλήνων ,που αγάπησαν .και ύμνησαν ο,τι ελληνικό και κλασικό ,όπως ,ο Ιβαν Κοζλόφ,ο Ορέστ Σόμοφ ,ο Ντιμίτρι Βενέβιτοφ,ο Β.Γρεγκόριεφ κ.α πολλοί.   

   Κλείνοντας αυτό το σύντομο ιστορικο-ποιητικό επιμνημόσυνο αφήγημα των εμπνευσμένων Δεκεμβριστών φιλελλήνων ,αξίζει να σημειωθεί και συγκρατηθεί ,η κατά ένα τρόπο επανάληψη του φαινομένου ,όταν ένα σχεδόν αιώνα αργότερα(περί το 1910),στους ίδιους ιστορικούς χώρους ,με παρόμοιους πρωταγωνιστές ,το απάνθισμα της ρωσικής ποίησης ,ποιητές όπως ,ηΑ.Αχμάτοβα,ο Μ.Κούζμιν,ο Ο.Μάντελσταμ,ο Μ.Γκιουμίλιοφ,η Μ.Τσβετάγιεβα κ.α…συνεπαρμένοι και εμπνευσμένοι από το κλασικό ελληνικό κάλος και λόγο, ίδρυσαν ένα όμιλο ποιητών/λογίων και τον ονομάτισαν  με την ελληνική λέξη ``Ακμή` ,θέλοντας έτσι να δηλώσουν την επιστροφή στις κλασικές αξίες και έχουν καταγραφεί στην ιστορική γραμματεία ως ``Ακμεϊστές``

                                         Χρίστος Κοντοβουνήσιος-π.Πρέσβυς-(Ποίηση-δοκίμιο)